آزمون غربالگری بیماری های متابولیک نوزادان

ميانگين ابتلاي افراد به بيماري‌هاي متابوليک در ايران به علت افزايش ازدواج فاميلي، بيشتر از ميانگين دنيا پيش‌بيني مي‌شوند. به همین دليل، بيماري‌هاي متابوليک ارثي به عنوان بيماري‌هاي بومي کشور ما شناخته مي‌شوند. بيماري‌هاي متابوليک ارثی عمدتاً ناشی از نقص ژنتيکي در توليد يا عملکرد يکي از پروتئين‌ها در بدن مي‌باشند. اکثرا این بیماری‌ها در سنين پايين تظاهر مي‌يابند و تقريباً در غالب اين بيماري‌ها سيستم عصبي مرکزي به صورت اوليه و يا ثانويه درگير مي‌شود. علاوه بر اين، ارگان‌هاي حياتي ديگر مانند چشم، کبد، طحال، کليه، قلب و سيستم عضلاني و اسکلتي در اين بيماري‌ها می‌توانند درگير شوند. تشنج‌، تاخير تکامل، هپاتومگالي، کارديوميوپاتي، ميوپاتي اسکلتي نیز از علایم این دسته از بیماری‌ها هستند. ضايعات شديد مغزي، عقب ماندگي ذهني، فلج‌هاي عضلاني، مشکلات کبدي، سنگهاي ادراري، نارسايي‌هاي چشمي مانند کاتاراکت، گلوکوم و بيماري‌هاي قلبي ازدیگرعوارض این بیماری هستند. بیماری‌های متابوليک ارثی اغلب در اوايل شيرخوارگي با حملات کمبود متابوليک (metabolic decompensation) که تهديد‌کننده حيات هستند، تظاهر مي‌يابند. هر یک از بيماري متابوليک نقش کوچک اما در مجموع تاثیر قابل توجهي در مرگ نامشخص نوزادان شيرخوار دارند. از جمله اختلالات متابولیک ارثی که باعث مرگ ناگهاني مي‌گردند عبارت هستند از، اختلالات اکسيداسيون اسيد چرب، اختلالات متابوليسم اسيد های آمينه ، اختلالات سيکل اوره و ارگانيک اسيدمي‌ها.

غربالگری نوزادان در سال 1960 وبا ابداع تست گاتری آغاز شد. اساس این تست رشد یک باکتری خاص در محیط کشت معمولی در حضور مقادیر بالای فنیل آلانین در نمونه نوزاد می باشد. از حدود سال 2000 و با بهره گیری از تکنیک MS/MS   یا Tandem mass Spectrometry  با استفاده از مقدار کمی نمونه، شمار زیادی ازاختلالات بیوشیمیایی قابل شناسایی شده اند و از همین زمان به بعد برنامه های غربالگری بطور گسترده در آمریکا، استرالیا و اروپا آغاز شده است. در طی سال های اخیر، کروماتوگرافی مایع – اسپکترومتری تندم مس (Liquid Chromatography-Tandem Mass Spectrometry)  به عنوان یک تکنولوژی آنالیتیکال نوین که برای تعداد زیادی از آنالیز ها در آزمایشگاه های بالینی قابل استفاده است، پدیدار شده است. در این سیستم قابلیت جداسازی فیزیکی کروماتوگرافی مایع با توانایی تجزیه و تحلیل جرمی ترکیب می شود. LC-MS/MS در مقایسه با سایر تکنیک های مرسوم طیف سنجی جرمی برای تعداد قابل ملاحظه ای از آنالیت ها مناسب است. اصول اسپکترومتری جرمی متوالی (MS/MS) بر پایه جفت شدن دو اسپکترومتر جرمی باهم در یک مجموعه، برای آنالیز مخلوط های پیچیده است. علاوه بر این، دارای مزایای متعددی از قبیل دقت و صحت عالی، گزینش گری، حساسیت و اطمینان بالا است، قابل ذکر می باشد.

بیماری‌هایی  که به عنوان هدف برنامه غربالگری نوزادان، برای بیماری‌های متابولیک ارثی تعیین شده اند، شامل 22 بیماری هستند که 20 بیماری با استفاده از تکنولوژی تاندم مس اسپکترومتری (LC-MS/MS ) شامل اختلالات اسیدهای آمینه، اختلالات زنجیره چربی و ارگانیک اسیدمی‌ها قابل تشخیص هستند. دو مورد از آنها شامل بیماری‌های کمبود بیوتینیداز و گالاکتوزمی با روش الیزا تشخیص داده می‌شوند. بیماری‌هایی که در غربالگری نوزادان با روش MS-MS شناسایی می‌شوند شامل سه دسته هستند که در یک نوبت با یک نمونه غربالگری می‌شوند که شامل موارد زیر اند:

الف ) اختلالات متابولیسم ارگانیگ اسیدها: ایزو والریک اسیدمی،گلوتاریک اسیدوری تیپ 1، هیدروکسی 3 متیل گلوتاریک اسیدوری،کمبود مالتیپل کربوکسیلاز، اسیدمی متیل مالونیک نوع نقص موتاز، نقص 3 متیل کروتونیل کو آ کربوکسیلاز،اسیدمی متیل مالونیک نوع cblA و ،cblB ، اسیدمی پروپیونیک ،کمبود بتا کتوتیولاز.

ب ) اختلالات متابولیسم اسید‌های چرب: نقص آسیل کوا دهیدروژناز با زنجیره متوسط، نقص آسیل کوا دهیدروژناز با زنجیره خیلی بلند، نقص 3 هیدروکسی آسیل کوا دهیدروژناز با زنجیره بلند، نقص پروتئین تری فانکشنال و نقص جذب کارنیتین

.ج ) اختلالات متابولیسم اسیدهای آمینه: فنیل کتونوری، بیماری ادرار شربت افرا، هموسیستینوری، سیترولینمی، اسیدمی آرژینوسوکسینیک، تیروزینمی .

اختلالات فوق جزو بیماری‌های تک‌ژنی هستند. اگرچه بیماری‌های تک‌ژني به طور منفرد نادرند اما در مجموع 10 در 1000 تولد برآورد می‌شوند. اين موارد شامل بيماري‌هاي اتوزوم مغلوب، غالب و يا موارد وابسته بهX  هستند.

کلیه مراحل نصب، راه اندازی، ست آپ دستگاه، تعیین کات اف بومی، مطالعات و محاسبات مورد نیاز، آموزشها، اخذ گواهی نامه ها، دریافت صلاحیت ها و مجوزها و ارائه روتین خدمات آزمایشگاهی غربالگری بیماری های متابولیک نوزادان در بدو تولد با روش LC Mass و با   Cut off بومی در این شرکت و توسط متخصصین آن انجام شده و در حال حاضر جزو معدود مراکزی است که این خدمت را در کشور ارائه می دهد.